Powszechnie żyjemy w przekonaniu, że ODLEŻYNA nas nie dotyczy. Niestety, czasem tak nie jest a zmiana bywa nagła i niespodziewana. Jesteśmy zaskoczeni i nieprzygotowani do sprawnego przeciwdziałania, nie tylko my ale i nasze otoczenie. Jeżeli spotkaliście się ze słowem odleżyna to najprawdopodobniej bliska osoba, lub Wy sami, macie poważne kłopoty zdrowotne i szukacie ich rozwiązania. Nasza wiedza skutecznie pomoże zapobiec powstaniu lub wesprze leczenie odleżyny. Powodzenie w walce z raną zależy głównie od nas i naszych bliskich. Gdy pojawi się odleżyna trzeba bezwzględnie zachować spokój, postępować racjonalnie, poznać i zrozumieć wroga.
...najważniejsze są szczegóły…
Odleżyna najczęściej dotyka osób po 65 r.ż., które z powodu choroby, unieruchomienia czy inkontynencji izolują się od rodziny, odchodzą z życia towarzyskiego, społecznego i zawodowego. Niewielkie zainteresowanie chorym z odleżynami ogranicza z nim współpracę i negatywnie wpływa na skuteczność procesu leczenia, znacznie go opóźnia i generuje negatywne skutki społeczne stając się poważnym problemem. Sytuacja demograficzna i starzenie się naszego społeczeństwa powoduje, że opisywany problem narasta i nic nie wskazuje aby sytuacja ta miała ulec poprawie. Odleżyna jest też obecna na większości oddziałów szpitalnych ale nie ma takiego, który specjalizuje się w jej skutecznym leczeniu (brak procedur NFZ). Brakuje kompleksowego systemu pomocy opartej na sprawnej specjalistycznej opiece ambulatoryjnej (wyspecjalizowane pielęgniarki i lekarze) a kliniczne leczenie ran przewlekłych jest praktycznie niedostępne.
Koszty społeczne i ekonomiczne pozostały problemem chorych i ich najbliższych.
Wiemy jak ważny jest dla nas właściwy wypoczynek i dobry sen. Przy zakupie materaca, najczęściej przez 2-3 minuty, „sprawdzamy” go w ubraniu. Z takiej oceny nic dobrego nie wynika a im dłużej leżymy na materacu, tym lepiej musi być on do nas dopasowany. Każdy proces leczenia ran jest długotrwały i wymaga wsparcia sprzętem medycznym, którego poziom zaawansowania wynika z przewidywanej intensywności oraz okresu terapii. Aby właściwie dobrać sprzęt medyczny trzeba dysponować zarówno wiedzą medyczną jak i szczegółową wiedzą techniczną. Niestety w Polsce nie określono żadnych wymagań stawianych materacom szpitalnym i nie kształci się specjalistów z zakresu doboru sprzętu medycznego. Dlatego możliwość zdobycia profesjonalnej wiedzy i wsparcia w tym zakresie nie jest powszechna tylko przypadkowa. REVITA wspiera profesjonalnie, korzystajcie Państwo z naszej wiedzy, produktów i doświadczenia.
Body Mass Index (BMI) = waga (kg) / wzrost2 (m2 )ad.2 ODDZIAŁYWANIE SIŁ DYNAMICZNYCH
siły dynamiczne - to siły akcji. Powstają najczęściej w trakcie podnoszenia, zmian pozycji ciała chorego, wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych lub zmian chorobowych (spastyka)a) ucisk krótkotrwały i niejednorodny
jego wartość to wypadkowa prędkości, masy ciała i powierzchni. Dotyczy dynamicznego działania:
ciała na przedmiot np. gwałtowne działanie masy ciała na siedzisko (materac, wózek),
przedmiotu (sił zewnętrznych) na ciało pozostające w spoczynku, np. gwałtowne działanie dłoni osoby przemieszczającej na ciało chorego.
Wywołuje chwilowe przeciążenie ciśnieniowe tkanek, np. w trakcie sadzania chorego na wózek inwalidzki.b) tarcie - siła hamująca
występuje najczęściej w trakcie przesuwania ciała pacjenta mającego kontakt z podłożem np. gdy następuje próba przywrócenia chorego do innej pozycji przez ciągnięcie go po podłożu (zamiast podniesienia do góry) lub gdy pacjent z pozycji siedącej zsuwa się w dół łóżka. Siła tarcia wzrasta wraz z zawilgoceniem naskórka lub pościeli. Problem dotyczy głównie chorych o wzmożonej potliwości, z inkontynencją (nietrzymanie moczu) związaną z maceracją naskórka. Skutkiem działania tarcia są powierzchniowe uszkodzenia skóry lub powstanie sił ścinających.c) siły ścinające
powstają gdy kontakt pacjenta z podłożem jest tak silny, że uniemożliwia przesuwanie jego ciała. Wtedy przesunięciu względem siebie ulegają tkanki ciała pacjenta. Efektem jest załamywanie, zaciskanie lub przerywanie ciągłości naczyń krwionośnych (głębiej położone struktury i szkielet przesuwają się względem nieruchomych w stosunku do podłoża tkanek). Powoduje to skręcenie i zamknięcie naczyń włosowatych lub ich przerwanie i miejscowe niedokrwienie. Uszkodzenia mogą powstać w trakcie mimowolnego przesuwania się pacjenta w łóżku np. w pozycji półsiedzącej często działają na pośladki (powierzchnia skóry przylega do prześcieradła i pozostaje nieruchoma podczas gdy kościec i tkanki wewnętrzne przesuwają się w dół). Na takie działanie najbardziej narażone są zwłaszcza osoby o słabym napięciu mięśniowym (tonusie), odwodnione lub gwałtownie odchudzone. Stopień uszkodzeń tkanek spowodowany działaniem sił
zależy od wartości tych sił, czasu ich trwania i wytrzymałości tkanek (ich odporności biomechanicznej), na które siły te działały. Stosunek czasu w jakim występuje ucisk na dane miejsce jest odwrotnie proporcjonalny do wartości tego ucisku: małe uciski mogą być tolerowane przez dłuższy czas a duże uciski przez czas krótki. Ponieważ skutkiem gwałtownego działania sił są zgniecenia, stłuczenia tkanek i trwałe uszkodzenia ich struktur wewnętrznych należy stosować prawidłowe techniki pielęgnacyjne.
Główne zalecenia:
• przy zmianie pozycji chorego nie dotykaj bezpośrednio jego skóry ponieważ doprowadza to powstania miejscowych mikrourazów,
• chorego przesuwaj płynnym powolnym ruchem chwytając za jego odzienie (koszula, piżama), prześcieradło, lub korzystając z pomocy łatwoślizgów,
• chorego przenoś na podkładzie z mocnego płótna lub na odpowiednim łatwoślizgu.Obok zauważalnych nieuzbrojonym okiem urazów, energia kinetyczna może powodować niedostrzegalne mikrourazy skóry, których suma może skutkować uszkodzeniem skóry co jest szczególnie niebezpieczne dla chorych z cukrzycą.Najczęściej mikrourazy powodowane są poprzez:
• niewłaściwe techniki pielęgnacyjne lub rehabilitacyjne,
• nieodpowiednio naciągniętą (pofałdowaną) pościel,
• twardą pościel (np.krochmaloną),
• obecność szwów i guzików pod ciałem chorego,
• niewłaściwy materac lub łóżko.
Niedopuszczalne jest korzystanie z tzw. „rolek”, konstrukcji wykonanej z rolek aluminiowych osłoniętych cienkim tworzywem (powszechna praktyka szpitalna)!!!!.ad.3 TEMPERATURA I WILGOTNOŚĆ:
Nadmierna wilgotność skóry jest podstawowym, obok ucisku czynnikiem skutkującym odleżyną. Ponieważ nasze ciało jest zdecydowanie cieplejsze od otoczenia wymaga stałego chłodzenia. Każdy materac, który zapewnia prawidłowe “odciążenie” leżącej na nim osoby musi ją “otulić”. I tu pojawia się kolejny problem: wilgotność skóry. Otulone przez materac ciało w mniejszym stopniu jest w stanie “wychłodzić się” ponieważ intensywne chłodzenie następuje poprzez wydzielanie potu skutkujące obniżeniem jego temperatury poprzez odparowanie wilgoci. Jeżeli chory stale przylega do materaca na którym leży i nie porusza się to odparowanie takie jest niemożliwe. Naskórek i skóra właściwa podlegają nadmiernemu zawilgoceniu w efekcie czego skóra podlega maceracji. Dodatkowym negatywnym czynnikiem jest szybka kolonizacja bakterii wirusów i grzybów, dla których są to optymalne warunki wzrostowe. Nadmierna temperatura i wilgotność skóry zwiększają ryzyko uszkodzeń ciała. Maceracja skóry i jej wzmożona wilgotność może być efektem nadmiernej potliwości a miejscowo np. nietrzymania moczu. Terapeutyczny materac przeciwodleżynowy musi redukować temperaturę i zapewniać stały przepływ powietrza wokół chorego. Warunki te spełniają tylko materace zmiennociśnieniowe.
Aby umożliwić właściwą termoregulację i odparowanie wilgoci należy korzystać z odpowiedniego wierzchniego okrycia chorego (prześcieradło i kołdra). Chory powinien spoczywać na tkaninach naturalnych zmniejszających akumulację wilgotności i temperatury (np. wysokogatunkowa bawełna i len) oraz na membranowych osłonach materaca. Skórze trzeba zapewnić dostęp świeżego powietrza unikając stosowania plastikowych pieluch. Trzeba regularnie oceniać stan naskórka chorego.
Tylko zmienny ucisk wytwarzany przez zmiennociśnieniowe materace jest naturalnie tolerowany przez organizm, ponieważ zapewnia fizjologiczny obieg płynów w tkankach komórkowych, wymusza właściwą termo-regulację i wentylację skóry.
Typowe materace gąbkowe można stosować jedynie w profilaktyce ale do leczenia stosować należy wyłącznie materace zmiennociśnieniowe. najgorszym przykładem jest materac wykonany z granulatu styropianowego, materiału cenionego w budownictwie za swoje właściwości termoizolacyjne: niskie przewodnictwo cieplne oraz nieprzenikalność dla wiatru.Wiedza o stosowaniu środków wspomagających profilaktykę i leczących odleżyny.
Czego nie należy?
Odciążanie miejscowe. Ciało chorego należy odciążać zawsze równomiernie na jak największej powierzchni unikając stosowania podkładów miejscowych. Użycie małych podkładów - np. kółek, krążków gumowych, czy pompowanych, z waty, bandaża i innych podobnych udogodnień, powoduje miejscową ulgę potęgując na ich krawędzi trwały ucisk (blokują przepływ krwi przed i za raną). W ten sposób same mogą stać się powodem powstania odleżyny. Zastosowanie odciążenia miejscowego zawsze powoduje przeciążenie przyległych do niego okolic. Nie należy korzystać z poduszek (wałków) pod pięty i łokcie.
Zdecydowanie unikać należy polskiego wynalazku- materaca przeciwodleżynowego wykonanego z granulatu styropianu. Jego stosowanie w walce z odleżyną zwiększa ryzyko powstania odleżyny i świadczy o nierozumieniu przyczyn choroby. Styropian jest doskonałym izolatorem termicznym i eliminuje wentylację (szerokie wykorzystywanie tych cech w budownictwie). Niedopuszczalne jest korzystanie z tzw. „rolek”, konstrukcji wykonanej z rolek aluminiowych osłoniętych cienkim tworzywem (powszechna praktyka szpitalna)!!!!.ZANIECHANE metody. Wiele wcześniej praktykowanych metod leczenia ran zostało wypartych przez nowe doświadczenia i współczesną wiedzę. Są to: podawanie żelaza, suszenie ciepłym powietrzem, nacieranie wódką francuską, pokrywanie chorych miejsc pastami i kremami, stosowanie kolorowych substancji do dezynfekcji skóry (pioktanina), które skutecznie uniemożliwiały obserwację zabarwienia skóry zostało zaniechanych.
Odleżyny ze względu na powstające w ich skutku powikłania, stanowią poważny problem u przewlekle chorych pacjentów. Niezbędne jest stosowanie aktualnej wiedzy z zakresu pielęgnacji i prawidłowych metod leczenia ran. Tylko właściwie realizowane działania profilaktyczne ograniczają powstawanie odleżyn. Aktualne opracowania z zakresu profilaktyki i leczenia odleżyn wskazują za priorytet optymalizację i wprowadzenie zmienności ucisku na struktury miękkie organizmu oraz ochronę i pielęgnację skóry. W redukcji ucisku kluczową rolę spełniają materace zmiennociśnieniowe, dostosowywane zależnie od stopnia zagrożenia odleżynami. W Polsce konieczność stosowania systemów zmiennociśnieniowych została określona przez Naczelną Radę Pielęgniarek i Położnych, która powołała Zespół ds. standardów w profilaktyce odleżyn. Opracowano i przyjęto “standard zapobiegania odleżynom”, który wskazuje za konieczne stosowanie systemów w działaniu skierowanym do pacjentów z tzw. grupy zwiększonego ryzyka i w terapii odleżyn. Systemy ciśnieniowe są aktualnie uznawane za najskuteczniejszy sposób zapobiegania i terapii w każdym stadium odleżyn i w każdym przypadku chorobowym, niezależnie od stanu pacjenta. Tylko współdziałanie dobrej opieki i nowoczesnych środków terapeutycznych rokuje wyleczeniem ran.
Przedstawioną wiedzę w zakresie prewencji i terapii ran należy traktować jako porady zawsze pamiętając o konieczności wymogu fachowego wsparcia medycznego. Wskazania i postępowanie należy weryfikować zgodnie z zaleceniami aktualizowanymi przez Polskie Towarzystwo LeczeniaRan.
Zalecenia konsultanta Krajowego w dz. Pielęgniarstwa w sprawie prowadzenia profilaktyki odleżyn u pacjentów hospitalizowanych, wprowadzone do praktyki pielęgniarskiej w roku 2001
Zalecenia obowiązują w lecznictwie stacjonarnym, w oddziałach gdzie są hospitalizowani pacjenci zagrożeni powstaniem odleżyn jak również z już powstałymi zmianami odleżynowymi, zalecenia są oparte na standardzie wydanym w roku 1995 przez NRPIP w Warszawie
Zalecenie I W sprawie organizacji pracy jak również działań podejmowanych przez kadrę zarządzającą na poziomie szpitala
Na poziomie szpitala jest powołana komisja lub zespół ds. profilaktyki odleżyn
Zadania komisji (zespołu) :
1.Działalność edukacyjna nakierowana na pracowników oraz pacjenta i jego rodzinę
2.Opiniowanie wyników prowadzonej profilaktyki , na podstawie rejestru pacjentów zagrożonych oraz pacjentów u których wystąpiły zmiany odleżynowe
3.Opiniowanie wyposażenia oddziałów w środki oraz sprzęt mające zastosowanie w zapobieganiu odleżynom
4.Wnioskowanie o zakup środków , sprzętu w ramach programu zapobiegania odleżynom
5.Proponowanie zmian organizacyjnych z zakresie realizacji programu zapobiegania odleżynom
Zalecenie II W sprawie rejestru pacjentów zagrożonych oraz pacjentów z powstałymi odleżynami
Na poziomie oddziałów a następnie szpitala jest prowadzona analiza pacjentów zagrożonych oraz pacjentów z odleżynami. Rejestr służy do miesięcznej ewidencji pacjentów z odleżynami oraz pacjentów zagrożonych powstaniem odleżyny.Na poziomie szpitala jest prowadzona na bazie rejestrów z poszczególnych oddziałów, roczna ewidencja statystyczna.
Zalecenie III W sprawie oceny zagrożenia ryzyka wystąpienia odleżyny
Każdy nowoprzyjęty pacjent w okresie pierwszych 2 godzin swojego pobytu w oddziale zostaje oceniony pod kątem zagrożenia powstania odleżyn przy użyciu jednej ze skal (Norton , Waterlow, Douglas lub innej uznanej i mającej zastosowanie w ocenie stopnia zagrożenia )
Ocena jest powtarzana wg. przyjętego schematu w oddziale np. 2 lub 3 razy w tygodniu lub częściej gdy stan pacjenta wymaga intensywnej opieki pielęgniarskiej
Zalecenie IV W sprawie dokumentacji
Zalecenie V W sprawie stosowania środków o działaniu miejscowym na skórę pacjenta w ramach profilaktyki odleżyn
Oddziały szpitalne w których są hospitalizowani pacjenci z grupy ryzyka zagrożenia powstaniem odleżyn bądź pacjenci z powstałymi zmianami odleżynowymi , powinny być bezwzględnie zaopatrzone w środki do miejscowego stosowania na skórę o działaniu:
Zalecenie VI W sprawie stosowania materacy zmiennociśnieniowych stosowanych w profilaktyce odleżyn
W oddziałach szpitalnych gdzie są hospitalizowani pacjenci z grupy ryzyka powstania odleżyn bądź z powstałymi już odleżynami powinny znajdować się materace zmiennociśnieniowe.
Zalecenie VII W zakresie stosowania udogodnień
W oddziałach szpitalnych gdzie są hospitalizowani pacjenci z grupy ryzyka powstania odleżyn bądź z już powstałymi powinny znajdować się następujące udogodnienia:
Zalecenie VII W sprawie edukacji pacjenta
Każdy pacjent z grupy ryzyka zagrożenia powstaniem odleżyn oraz w razie konieczności jego rodzina lub opiekunowie przed wypisaniem z oddziału szpitalnego powinni posiadać wiedzę z zakresu zapobiegania odleżynom.
Konsultant Krajowy w dz. Pielęgniarstwa
dr n. biol. Grażyna Kruk- Kupiec
1. łóżko medyczne (z regulacjami)
2. materac zmiennociśnieniowy
3. dbałość o higienę i kondycję skóry
4. celowana dieta
5. udogodnienia do przemieszczania (łatwoślizgi)
6. stosowanie właściwych technik odciążenia ciała, układania i przemieszczania chorego.łóżko medyczne (z regulacjami).
Trzeba zapewniać równomierne podparcie wszystkim partiom ciała oraz minimalizować ich ucisk. Poprzez posiadanie właściwych regulacji leża umożliwiać realizację zmiany pozycji ciała co skutkuje zmniejszeniem ciśnienia lub zwiększeniem powierzchni podparcia powodując równomierny rozkład ciśnienia na siedzisko i oparcie.
1/ codziennie myj skórę ciepłą wodą i szarym mydłem lub mydłem o pH 5,5 , bez dodatków perfumowanych (stosuj delikatne, nie wysuszające środki oczyszczające),
2/ po umyciu dokładnie osusz skórę,
3/ oklep skórę uwypukloną dłonią o złączonych palcach i delikatne nacieraj miejsca narażone na ucisk, unikając masażu wyniosłości kostnych.
4/ natłuść stosując np. oliwkę, 0,5 % Krem Propolisowy, Linomag, Alantan, (okresowo można stosować preparaty osuszające np. Maść Cynkowa),
5/ okolice odbytu i cewki zabezpiecz przed zanieczyszczeniem za pomocą kremu i czyść je starannie po każdym wypróżnieniu. U mężczyzn nietrzymających moczu zaleca się stosowanie zewnętrznych cewników tzw. urynałów kondomowych,
5/ nie stosuj jednocześnie środków natłuszczających, osuszających i pudrów. Połączone tworzą rodzaj skorupy, mogącej skutkować odleżą,
6/ eliminuj czynniki wysuszające skórę np. niska wilgotność powietrza, ekspozycja na zimno.